Smiersz. Tajna broń Stalina. Sowiecki kontrwywiad wojskowy podczas II wojny światowej

Smiersz. Tajna broń Stalina. Sowiecki kontrwywiad wojskowy podczas II wojny światowej

Vadim Birstein

Książka ta stanowi efekt dziesięcioletnich badań autora i bazuje na ogromnej liczbie dokumentów oraz wspomnień dostępnych wyłącznie po rosyjsku. Chociaż Smiersz formalnie istniał od wiosny 1943 roku do wiosny 1946 roku, autor nie ogranicza się wyłącznie do tego okresu, lecz przedstawia dziej sowieckiego kontrwywiadu wojskowego od jego początków w roku 1917, ze szczególnym uwzględnieniem lat 1939–1941 oraz pierwszego okresu zmagań niemiecko-sowieckich na froncie wschodnim (1941–1943), których wynik wpłynął wprost na decyzję o utworzeniu Smiersza. Autor obszernie omawia mało dotąd poznane obszary aktywności sowieckiego kontrwywiadu jak tzw. „gry radiowe”, w których schwytanych oficerów niemieckich wykorzystywano do dezinformowania wywiadu niemieckiego; prowadzoną na masową skalę akcję weryfikacji („filtracji”) powracających z niewoli sowieckich żołnierzy; działalność osławionych jednostek „zaporowych” oraz batalionów i kompanii karnych; prześladowania kadr Armii Czerwonej przed wojną i podczas jej trwania; infiltrację niemieckich szkół szpiegowskich i zwalczanie działalności obcego wywiadu; funkcjonowanie trybunałów wojennych i „Kolegium Specjalnego” NKWD sądzących zarówno czerwonoarmistów jak i obcokrajowców; udział Smiersza w sowietyzacji Europy Wschodniej i zwalczaniu podziemia antykomunistycznego; nieznane epizody ofensywy sowieckiej w Mandżurii i północnych Chinach latem 1945 r. oraz rolę tajnych służb sowieckich podczas procesu hitlerowskich zbrodniarzy wojennych w Norymberdze w latach 1945–1946. Mimo ogromu informacji tekst czyta się znakomicie, bowiem autor często odwołuje się do wspomnień, relacji oraz dokumentów ukazujących losy konkretnych ludzi, najczęściej tragiczne: czerwonoarmistów wziętych do niewoli, uznanych wg prawa sowieckiego za „zdrajców ojczyzny” oraz ich represjonowanych bliskich; niemal nieprzebadane dotąd problemy takie jak np. kwestia sowieckich „nieśmiertelników” i legitymacji wojskowych, czy życie seksualne oficerów Armii Czerwonej w warunkach wojennych i związana z tym obecność u ich boku tzw. frontowych żon.