Tydzień Zakazanych Książek wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych – inicjatywa ta ściśle wiąże się z pierwszą poprawką do amerykańskiej Konstytucji, mówiącą o wolności słowa. USA pod tym względem jest krajem skrajności – z jednej strony wolność słowa jest tam uważana za jedno z podstawowych praw obywatelskich i Amerykanie kładą na nie duży nacisk; z drugiej jest to jednak społeczeństwo w dużym stopniu pruderyjne, stąd na liście książek zakazanych znaleźć można bardzo zaskakujące pozycje, które mogły się znaleźć tam z powodu rzekomego propagowania nieobyczajnych zachowań czy słownictwa.
Tydzień zakazanych książek to jednak nie tylko akcja wymierzona przeciw cenzurze (obyczajowej, politycznej, religijnej), ale także inicjatywa mająca na celu zachęcenie do czytania i interesowania się historią literatury.
Wystawa ta zorganizowana została z okazji Tygodnia Zakazanych Książek (27 września – 3 października r.). Nasza biblioteka już po raz czwarty uczestniczy w tej akcji, zainicjowanej w Polsce przez serwis bibliosfera.net. Chcemy, aby Tydzień Zakazanych Książek był nie tylko akcją uświadamiającą, ale żeby był okazją do zainteresowania ciekawymi przypadkami z historii literatury, zachęcił do czytania, także książek, którym przypięto łatkę niepoprawności politycznej, obyczajowej.
Zapraszamy na wystawę, na której znalazły się informacje o historii cenzury oraz indeksach ksiąg zakazanych, ciekawostki związane z polską książką – dlaczego poszczególne tytuły były zakazywane.
Wystawa: ul. Towarowa 20, Filia nr 1
od 27 września do 3 października
2. Archipelag GUŁag – Aleksandr Sołżenicyn Powieśś stała się dla autora przyczyną aresztowania, pozbawienia obywatelstwa radzieckiego i skazania na wygnanie. Zakazano jej w ZSRR z powodów politycznych (do 1980 roku). W 2009 roku dodano ją do listy lektur w szkołach średnich.
3. Bastion – Stephen King Zakazano jej w jednej ze szkół w Oregonie (1989) za sceny przygodnego seksu i przemocy.
4. Biblia W 1942 roku w III Rzeszy ogłoszono doktrynę Narodowego Kościoła Rzeszy, próbowano wyeliminować chrześcijaństwo i zakazano czytania Biblii, którą miała zastąpić… „Mein Kampf”.
5. Buszujący w zbożu – Jerome David Salinger Książka wzbudza kontrowersje z powodu zastosowania wulgarnego języka, motywów seksualnych oraz rzekomej dewaluacji wartości rodziny, promocji alkoholu, papierosów i rozwiązłości. W 1957 roku australijski urząd celny skonfiskował przesyłkę zawierającą m.in. „Buszującego w zbożu”, która miała być prezentem dla australijskiego rządu od ambasadora USA. W latach 1961-1982 książka była zakazana w szkołach i amerykańskich bibliotekach. <br/ >
6. Chata wuja Toma – Harriet Beecher Stowe Książka, która powstała jako wyraz antyrasistowskich poglądów autorki, została zakazana w Illinois (1984) na wniosek radnego ze względu na rzekomy rasizm i niestosowny język. Miał się on przejawiać w użyciu w niej słowa „nigger”, które jest dziś uważane w USA za słowo „zakazane” i skrajnie rasistowskie. Szkoda, że współcześni cenzorzy nie pamiętają o tym (lub nie chcą pamiętać), że w czasie, kiedy książka powstała, było to określenie stosowane na porządku dziennym i użycie go w książce jest odzwierciedleniem ówczesnych realiów. Zdanie radnego podzielili jednak uczniowie i rodzice. Od momentu wydania powieść budziła w USA silne emocje. Porusza temat murzyńskich niewolników żyjących na południu USA. Impulsem do jej napisania było uchwalenie w 1850 roku przez Kongres Stanów Zjednoczonych ustawy przeciwko ukrywaniu zbiegłych czarnych niewolników. Książka, ukazująca przemoc i bezwzględność z jaką traktowano Murzynów, stała się ważnym ideowym argumentem liberalnej Północy w walce o zniesienie niewolnictwa. Powieść została też zakazana w 1853 roku w Rosji z powodu… podważania nauk Kościoła prawosławnego i poddawanie w wątpliwość autokratycznej władzy.
7. Charlie i fabryka czekolady – Roland Dahl Książka została zakazana w bibliotece publicznej w Boulder (Colorado, USA), ponieważ światli bibliotekarze uznali, że promuje nazbyt ubogą filozofię życiową. Zaskakujące, że w tej bibliotece w ogóle mają jakieś książki…
8. Cierpienia młodego Wertera – Johan Wolfgang Goethe Powieść wywierała silny wpływ na czytelników, którego efekty stały się wręcz zjawiskiem społecznym: ubierali się oni jak główny bohater, znacznie wzrosła liczba samobójstw (z egzemplarzem książki w kieszeni). Publikacja została zakazana przez kościół, z powodów religijnych i społecznych. Zdaniem duchownych nakłaniała ona do samobójstwa. W 2007 roku ta klasyczna pozycja znalazła się na tzw. indeksie Giertycha.
9. Czerwony kapturek – bracia Grimm Książki zakazano w szkołach w Kalifornii przez… butelkę wina znajdującą się w koszyku, który Czerwony Kapturek niósł dla babci. Naprawdę, niektórym niewiele trzeba.
10. Cztery pory roku – Stephen King Książka usunięta z kilku bibliotek szkolnych w USA ze względu na „niespełnianie standardów społecznych”. W jednej ze szkół książki zakazano na prośbę rodziców.
11. Dekameron – Giovanni Boccaccio Znalazła się na rzymskim indeksie w 1559 roku, zakaz potwierdzono 5 lat później. W USA utwór ten pozostawał zakazany przez dziesięciolecia na podstawie dokumentu „Federal Anti-Obscenity Act” (1873). W 1954 roku trafił na czarną listę National Organization of Decent Literature za obsceniczność, wulgarność, lubieżność i brak przyzwoitości.
12. Doktor Żywago – Borys Pasternak Zakazana w Rosji do 1988 roku za antywojenny, kontrrewolucyjny wydźwięk i krytykę stalinizmu. Kiedy w roku 1958 Pasternakowi przyznano Literacką Nagrodę Nobla, zmuszono go do odmowy jej przyjęcia.
13. Dziennik – Anne Frank Co mogło się nie spodobać cenzorom w wojennym pamiętniku małej dziewczynki? Ojciec Anne usunął z pamiętnika fragmenty, gdzie np. skarżyła się na egoizm innych, jednak wydawcy to nie wystarczyło i zażądał usunięcia kolejnych fragmentów, np. o menstruacji Anne i jej siostry. Niemieckie wydanie książki pociągnęło za sobą kolejne ingerencje w treść; usunięto fragmenty uznane za… obraźliwe dla Niemców. Z kolei wrażliwi na zagadnienia moralne rodzice amerykańskich uczniów oskarżali książkę o niestosowność i, a jakże, podważanie autorytetu dorosłych. Natomiast w 1983 roku w Alabamie chciano usunąć książkę z listy lektur, gdyż uznano ją za… zbyt przygnębiającą. Zakazano jej w Libanie za pozytywne przedstawienie Żydów i Izraela.
14. Folwark zwierzęcy – George Orwell Do końca lat 80’ XX wieku książka była zakazana przez polską cenzurę, ponieważ przedstawiała ustrój totalitarny, nawiązując do rosyjskich władz. Pierwsze oficjalne polskie wydanie ukazało się dopiero w roku1988, mimo to jednak od końca lat 70’ powieść cieszyła się dużym zainteresowaniem i krążyła w drugim obiegu. W Kenii zakazano jej w 1991 roku, ponieważ krytykowała… skorumpowanych przywódców, natomiast w 2002 roku w szkołach w Zjednoczonych Emiratach Arabskich – z powodu… bohaterów w postaci mówiących świń. Uznano, że taki obraz godzi w wartości religii islamskiej.
15. Grona gniewu – John Steinbeck Akcja toczy się w czasach Wielkiego Kryzysu. Rodzina najemnych farmerów zostaje wysiedlona ze swojego domu w Oklahomie za przyczyną suszy, trudności ekonomicznych oraz zmian w przemyśle rolniczym. Podobnie jak wielu im podobnych wyruszają do Kalifornii. Tam planują szukać pracy, ziemi, godności i przyszłości. Na miejscu muszą jednak stawić czoła wyzyskowi robotników na głodowych stawkach, spotyka ich rozczarowanie, jako że rynek pracy jest przepełniony, a mieszkańcy dręczą i prowokują migrantów. Książka została zakazana w wielu miejscach USA, m. in. w Kalifornii. Obywatele USA palili jej egzemplarze, była atakowana przez prawicę i lewicę. Z jednej strony książka nie była akceptowana przez część społeczeństwa, ale jednocześnie stała się bestsellerem, a kolejki do wypożyczania jej w bibliotekach były rekordowo długie (np. 62 osoby oczekujące w East St. Louis, USA). W roku 1962 Steinbeck otrzymał Literacką Nagrodę Nobla, do której w znacznej mierze przyczyniły się „Grona gniewu”.
16. Jądro ciemności – Joseph Conrad Książka była atakowana za rasistowski wydźwięk, wzbudzała konsternację i oburzenie. Była szeroko komentowana i poddawana dyskusji wśród akademików.
17. Kandyd – Voltaire Książka zakazana w USA w 1929 roku z powodu rzekomej obsceniczności. W roku 1944 Poczta USA zażądała wykreślenia pozycji z katalogu książek dostarczanych za ich pośrednictwem.
18. Kochanek Lady Chatterley – David Herbert Lawrence W Wielkiej Brytanii książkę uznawano za pornograficzną. Powodem do ataków było m.in. słownictwo (np. słowo „fuck” czy „cunt”). W roku 1960 książka wyrokiem sądu została „oczyszczona z zarzutu” obsceniczności. W Australii zakazano nie tylko samej książki Lawrence’a, ale także publikacji na jej temat, „The Trial of Lady Chatterley”. Historia tej powieści przyczyniła się do złagodzenia cenzury w tym kraju. Mimo to w 2009 roku Australia Post (instytucja rządowa) zabroniła sprzedaży książki w swoich sklepach. Książka znajdowała się też na czarnych listach w wielu innych krajach, np. Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Japonii.
19. Kod Leonarda da Vinci – Dan Brown Książka zakazana w Libanie, oficjalnie potępiona także przez Kościół Katolicki.
20. Kolor purpury – Alice Walker Powieść porusza trudne tematy rasizmu, przemocy wobec kobiet, gwałtu, kazirodztwa. Została zakazana w szkole w Oakland (Kalifornia; 1984), w szkołach w Pensylwanii (1992), usunięto ją także z bibliotek szkolnych w Zachodniej Virginii. Przyczyną były rzekome „niepokojące idee” na temat relacji międzyrasowej, relacji człowieka z Bogiem, ludzkiej seksualności (bohaterką jest lesbijka).
21. Książę – Nicholo Machiavelli Książka znalazła się na indeksie tytułów „absolutnie zakazanych” przez Kościół Rzymskokatolicki. Katolicy nie mogli czytać, ani nawet posiadać tego dzieła. Protestanci oskarżali autora o wydarzenia nocy świętego Bartłomieja, był on wg nich bezpośrednio odpowiedzialny za śmierć 50 tys. hugenotów. Na niekorzyść książki działał w latach późniejszych fakt, że stanowiła ona dla Benito Mussoliniego argument popierający istnienie władzy dyktatorskiej.
22. Lolita – Vladimir Nabokov W 1955 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych we Francji zakazało wydawania książki; zakaz cofnięto jednak rok później. Recenzje powieści były skrajnie różne, np. w „New York Times Book Review” oceniono ją pozytywnie, a na łamach „New York Times” uznano ją za pornograficzną. Książka była zakazana również w Wielkiej Brytanii, Argentynie, Nowej Zelandii, RPA.
23. Lot nad kukułczym gniazdem – Ken Kesey Powieść obnażająca i piętnująca nieludzkie praktyki stosowane w szpitalach psychiatrycznych, metaforycznie odczytywana jako obraz ówczesnego, zniewolonego społeczeństwa amerykańskiego. Zakazana w wielu amerykańskich szkołach, m.in. w Colorado (1971), Ohio, Nowym Jorku, Idaho, Waszyngtonie, głównie za wulgarne słownictwo, gloryfikowanie działalności przestępczej, opisy brutalności i przyczynianie się do zepsucia młodzieży. W jednaj z kalifornijskich szkół została wycofana (2000) ze względu na rodziców, którzy skarżyli się na wybór przez nauczycieli „śmieci” jako lektur.
24. Manifest komunistyczny – Karol Marks, Fryderyk Engels W 1878 roku książki zakazano w Niemczech, z powodu dwóch prób zamachu na Wilhelma I. W roku 1933 znalazła się wśród pozycji publicznie palonych przez nazistów. Trafiła też do indeksu ksiąg zakazanych Kościoła Rzymskokatolickiego. Zakazywana była w min. 16 krajach na całym świecie.
25. Mechaniczna pomarańcza – Anthony Burgess W 1973 roku w Utah pewien księgarz został aresztowany za sprzedawanie obscenicznych książek, wśród których znajdowała się „Mechaniczna pomarańcza’. Książka skreślona z listy lektur w wielu amerykańskich stanach, np. w Massachusetts (1977), Colorado (1976) za wulgarny język. Usunięto ją też z bibliotek szkolnych w Alabamie (1982).[/box]